Tak pomyślałam, że skoro ostatnio było o Dziadku do orzechów i Królu Myszy, to przybliżę Wam historię baletu drugiej połowy XIX wieku, bo właśnie Dziadek… jest przykładem popularnego w tamtym okresie baletu divertissement.
Po okresie romantyzmu, w czasie którego balet świecił swoje triumfy na scenie Opery Paryskiej, nastąpiła pewna stagnacja w dziedzinie sztuki baletowej. Dopiero wraz z choreografem francuskiego pochodzenia, Mariusem Petipa, balet odradza się na nowo, a jego stolica przenosi się z Paryża na carską scenę Teatu Maryjskiego w Petersburgu. Marius Petipa jest legendarnym twórcą takich baletów, jak Śpiąca Królewna, Bajadera, Don Kichot czy wszystkim znane Jezioro łabędzie (Petipa był choreografem I oraz III aktu, tzw. białe akty, II o IV, stworzył Lew Ivanow, choreograf prapremierowej wersji wspomnianego wyżej Dziadka do orzechów). To dzięki niemu balet przeżywał w drugiej połowie XIX wieku swoją złotą erę, a stworzone przez niego balety wystawiane są na scenach baletowych całego świata do dzisiaj. Uznawany jest za twórcę formy baletowego przedstawienia, baletu divertissement.
It was about The Nutcracker and the Mouse King recenctly, so I thought it would be nice to post something regarding dance history of 19th century. Especially its second part, when the capitol of classical ballet moved from romantic Paris to Saint Petersburg along with famous and well-known in ballet world, Marius Petipa. Petipa was the very first to choreograph The Sleeping Beauty, La Bayadere, Don Quixote, famous all around the world Swan Lake (he did I and III act; the so-called white acts were created by Lew Ivanow, the same choreographer who was the first to stage mentioned Nutcracker). All of them are so-called ballet divertissement.
MARIUS PETIPA
Urodził się w rodzinie tancerzy. Jego ojciec, Lucien Petipa, był jednym z najwybitniejszych tancerzy epoki romantyzmu. Był uczniem Augusta Vestrisa, partnerował Fanny Elssner, a w Petersburgu został nauczycielem m. in. Mikhaila Fokina (przyszłego reformatora sztuki baletowej), Tamary Karsawiny czy Anny Pawłowej. Wyjechał do Rosji w latach 50tych XIX wieku, został nauczycielem w szkole, a od roku 1859 był baletmistrzem* Teatru Maryjskiego. Jest jednym z prekursorów powstania rosyjskiej szkoły tańca klasycznego, łączył tradycje nauczania szkoły włoskiej oraz francuskiej.
W roku 1862, korzystając z nieobecności ówczesnego choreografa zespołu, Arthura Saint- Leona, stworzył swój pierwszy balet zatytułowany Córka Faraona do muzyki Cesare Pugniego (to jeden z moich ulubionych baletów; ostatnio w kinie Praha w Warszawie można było obejrzeć retransmisję tego przedstawienia z Teatru Bolshoi ze Svetlaną Zakharovą w roli głównej; niestety byłam akurat wtedy we Wrocławiu i nie mogłam uczestniczyć w tym wydarzeniu, aczkolwiek balet ten znam w zasadzie na pamięć :P). Od tamtej pory tworzy dla zespołu Teatru Maryjskiego przeszło 60 choreografii. Jego dzieła reprezentowały różny poziom, ale współpraca z Piotrem Czajkowskim przyniosła mu sławę i to głównie dzięki baletom do muzyki Czajkowskiego znamy Petipę na całym świecie. To Śpiąca Królewna, Jezioro łabędzie oraz Dziadek do orzechów (chociaż Petipa nie był autorem choreografii prapremierowej wersji tego baletu, był on współautorem libretta wg powieść E.T.A. Hoffmanna, przedłożonego Czajkowskiemu, który do treści skomponował idealnie dopasowaną partyturę). Marius Petipa tworzył pełne patosu, niezapomniane dzieła, które w historii tańca zapisały się jako balety divertissement.
*BALETMISTRZ to pedagog w zespole baletowym. Tancerz, który kreuje pierwsze, główne partie to solista, pierwszy solista bądź pierwszy tancerz- nazwa rangi zależy od zespołu. W Polskim Balecie Narodowym najwyżsi rangą są Pierwsi Soliści, w American Ballet Theatre to Principal dancer a w Operze Paryskiej Etoile. Pedagodzy prowadzący z nami codziennie próby to baletmistrzowie 🙂
Marius Petipa was born to French dancers’ family. His father, Lucien Petipa, was one the most famous ballet dancer of the romanticism. His teacher was August Vestris, he partnered Fanny Elssner. His talented students were Mikhail Fokin (the creator of future ballet refom), Anna Pavlova or Tamara Karsavina. He moved to Saint Petersburg in the 50’s of 19th century. He was a teacher in the academy and in 1859 he became a ballet master in The Mariinsky Theatre. He took the opportunity of the abscence of the current company choreographer, Arthur Saint- Leon, and created his first big work titled The Pharao’s Daughter to Cesare Pugni’s music. From that moment he choreographed over 60 choreographies for the company. His works presented different levels but cooperation with Pyotr Tchaykovsky brought him memorable fame. It was The Sleeping Beauty, Swan Lake and also The Nutcracker and the Mouse King but he was not a choreographer but a co-author of the libretto based on the novel by E.T.A. Hoffmann. He wrote a plot and gave it to Tchaykovsky who brought him back ready music script. He is regarded to be the pioneer of the ballet perfomance called ballet divertissement. Most of his works are the briliant examples to that.
 |
Svetlana Zakharova jako Aspicia w balecie Córka Faraona
Svetlana Zakharova as Aspicia in The Pharao’s Daughter |
 |
Prapremierowa obsada Śpiącej Królewny, Petersburg 1890 rok.
W środku Carlotta Brianza, odtwórczyni roli Aurory
The original cast for The Sleeping Beauty; Carlotta Brianza, Aurora, in the middle. |
BALET DIVERTISSEMENT
Czym jest divertissement? To wywodzące się z francuskiej kultury dworskiej przedstawienia mieszane o charakterze rozrywkowym. W romantyzmie ich mianem nazywane były wstawki baletowe w operach, dlatego to divertissement stały się podstawą dla baletów romantycznych. Dzięki Petipie nabrały nowego znaczenia.
Cechy charakterystyczne baletu divertissement:
- wystawiany z ogromnym przepychem; bogato zdobione dekoracje, kolorowe kostiumy (niejednokrotnie niezgodne z kanonami mody danej epoki)
- duży nacisk kładziony na popisy techniczne głównych solistów oraz innych wykonawców partii solowych; eksponowanie kobiety w tańcu
- występowanie tańców niemających związku z głównym wątkiem dramaturgicznym (mają na celu wspomniane wyżej popisy)
- pojawienie się stylizowanych tańców ludowych i charakterystycznych
- momentem kulminacyjnym jest Grand Pas de Deux (popisowy taniec dwojga głównych solistów składający się z czterech części: adagia- powolnego tańca pary; wariacji męskiej; wariacji żeńskiej; cody- zakończenia przeplatanego wzajemnymi popisami solistów)
- duża scena finałowa (apoteoza)
Dzięki baletowi divertissement krystalizuje się budowa formalna w strukturze przedstawienia:
- podział na akty, obrazy, sceny (niejednokrotnie pojawia się prolog oraz apoteoza)
- występowanie pas d’action – scen posuwających akcję do przodu
- pojawienie się wariacji (solówek) oraz tańców mniejszych grup (pas de trois, pas de quatre)
- występowanie ballabile – dużych scen zespołowych; corps de ballet musi być doskonale przygotowany
- sceny pantomimiczne
- przewaga form geometrycznych
BALLET DIVERTISSEMENT
This kind of the ballet perfomance features mostly:
- enermous stage sets full in decorations and colours; the same with costumes
- showing the techniqual skills of main soloists and other dancers
- many dances loosely connceted to the main plot (just to show the techniqual abilities)
- stylized folk and characteristic dances
- the apogee: Grand Pas de Deux
- big final scene
Thanks to ballet divertissement there is a specific form categorized in
the ballet performance structure:
- the whole piece is diveded into acts and scenes (sometimes with a prologue and apotheosis)
- there is pas d’action which moves the action on
- there is many variations (showing techniqual skills both female and male) and dances of small groups (pas de trois, pas de quatre)
- ballabile – big corps de ballet scenes (the corps must be prepared perfectly)
- the appearance of pantomimic scenes
- the advantage of geometrical forms in stage placement
 |
W wariacji Odylii z III aktu Jeziora łabędziego podczas koncertu szkolnego na
scenie kamerlanej Teatru Wielkiego- Opery Narodowej; zdjęcie J. Cieślikowski
(byłam wtedy w IX klasie)
Me as Odile at the ballet school concert |
Wpis powstał w oparciu o moje notatki z przedmiotu Wiedza o tańcu w szkole baletowej oraz wykładów z Historii tańca na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie.
Mam nadzieję, że w dość przystępny sposób przybliżyłam Wam historię baletu
drugiej połowy XIX wieku. Nie ukrywam, to bardzo obszerny temat, ale chyba najważniejsze fakty zawarłam w tym poście. W razie jakichkolwiek pytań lub wątpliwości, piszcie 🙂
I hope I made this part of dance history a bit clearer to you 🙂 in case you have any doubts or questions, please leave them in the commentary. I’d be happy to answer!
SIMPLE.DANCER
