WIEDZA O TAŃCU #6

Dlaczego Międzynarodowy Dzień Tańca obchodzimy 29 kwietnia? Kim była osoba, w której rocznicę urodzin została ustanowiona ta wyjątkowa dla wszystkich miłośników tańca data? O tym dowiecie się w dzisiejszym poście!

Zapraszam!

Jean George Noverre, fragment Listów o tańcu i baletach (1760 rok)

Francuski tancerz i choreograf urodził się 29 kwietnia 1727 roku w Paryżu. Tańca uczył się u Jeana Louisa Duprego oraz Louisa Duprego. Jako tancerz zadebiutował w 1743 roku przed dworem królewskim w Opera Comique w Paryżu. W ciągu kilku następnych lat występował na scenach europejskich, m. in. w Marsylii, Berlinie oraz Lyonie, gdzie zostaje baletmistrzem oraz parnteruje Marie Camargo, wybitnej tancerce tamtego okresu. W pierwszej połowie lat 50tych XVIII wieku wraca do Paryża i zostaje baletmistrzem Opery Comique, gdzie rozpoczyna współpracę z angielskim aktorem dramatycznym Davidem Garrickiem. Następnie przenosi się do Londynu, gdzie kieruje zespołem baletowym Drury Lane. Pod koniec lat 50tych, po nieudanych staraniach o stanowisko baletmistrza Opery Paryskiej, wraca do Lyonu, gdzie wystawia wiele nowych baletów i podejmuje reformę sztuki tańca. W 1760 roku publikuje jednocześnie w Lyonie i Stuttgarcie Listy o tańcu i baletach (Lettres sur la danse et sur les balletes). W tym samym roku zostaje baletmistrzem na dworze wirtemberskim księcia Karola Eugeniusza w Stuttgarcie, gdzie znajdował się 120-osobowy zespół baletowy. Pod koniec lat 60tych Noverre ubiegał się o stanowisko baletmistrza Towarzystwa Tancerzy Jego Królewskiej Mości w Warszawie. Będąc w naszej stolicy, Noverre ofiarował królowi Poniatowskiemu rękopis jednej z wersji swoich Listów… zatytułowany Teoria i praktyka tańca. Ostatecznie Noverre przyjął ofertę dworu habsburskiego i podejmuje pracę jako baletmistrz w wiedeńskich teatrach miejskich oraz jako nauczyciel tańca rodziny królewskiej, a jedną z jego uczennic jest przyszła królowa Francji, Maria Antonina. Noverre organizuje z powodzeniem wiele uroczystości dworskich, w Wiedniu poznaje kompozytora Ch. W. Glucka, do którego oper komponuje wstawki baletowe. W 1771 roku wyjeżdża do Mediolanu i wystawia kilka baletów z okazji uroczystości zaślubin syna Marii Teresy, Ferdynanda. Prawdopodobnie wtedy nawiązuje znajomość z Mozartem. W roku 1776, po koronacji Marii Teresy, dzięki jej protekcji zostaje baletmistrzem Academie Royale de Musique w Paryżu. W latach 1778-1780 pracuje w Operze Paryskiej, gdzie nie jest akceptowany przez grupę słynnych tancerzy, niechętnych do uznania jego autorytetu. Również publiczność nie rozumie twórczości Noverre’a, przyzwyczajona do konwencjonalnych baletów i faworyzująca taneczne gwiazdy. Zniechęcony sytuacją w Paryżu, Noverre wyjeżdża do Londynu i rozpoczyna pracę w King’s Theatre. Tam spotyka się ze znakomitym przyjęciem. Do Anglii sprowadził za sobą kilku zdolnych francuskich tancerzy, m. in. Augusta Bournonville’a oraz Le Picq’a, a w późniejszych latach Augusta Vestrisa czy Charles’a Louisa Didelot. Lata Rewolucji Francuskiej spędza na emigracji w Londynie, gdzie wystawia swoje ostatnie balety. Po powrocie do Francji w 1794 wyjeżdża do Saint-Germain-en-Laye gdzie pozostaje do swojej śmierci w 1810 roku.

Reforma Jeana George’a Noverre’a zrewolucjonizowała ówczesne podejście do sztuki tańca i nawet dzisiaj jest bardzo aktualna. Porusza ona wiele aspektów, a jej podstawowe założenia brzmią:

Dodatkowo, Noverre opisuje w jaki sposób spektakl baletowy powinien być skomponowany, określa przygotowanie baletmistrza oraz tancerza do jego pracy. Wiele w jego reformie odnosi się do techniki tańca:

W dużej mierze Noverre poświęcił swoje listy reformie kostiumu. Przekonywał o konieczności zrezygnowania z masek w tańcu, tak aby tancerz zyskał swoją własną twarz i mógł wyrażać nią, tak ważne dla Noverre’a, emocje. Pisał również o rezygnacji z peruk oraz dostosowania kostiumów do treści baletów i charakteru postaci. Słusznie twierdził, że kostium nie powinien przeszkadzać w tańcu: musiał być dostosowany do choreografii, aby nogi swobodnie wykonywały zadane pas i nic nie ograniczało ruchów ciała (wspomniana wcześniej Marie Camargo była pierwszą tancerką, która skróciła swój kostium, odsłaniając łydki).

Taniec, aby być uznanym za prawdziwą sztukę, powinien stać się autentycznie ekspresyjny. Pragnieniem Noverre’a bylo, aby taniec sceniczny stał się dramatem odzwierciedlającym życie, aby każdy ruch wynikał z akcji i być odbiciem poruszeń duży tancerza.

Bolero, Don Kichot, na zdjęciu z Maksimem Woitiulem; zdj. Lidia Wajdyk-Szmańda